Συστήματα αγώνων, β’ μέρος: Ελβετικό

Το άρθρο μου αυτό δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο τεύχος 42-15/3/2009 του περιοδικού Σκάκι για Όλους (αναλυτικά για το τεύχος αυτό μπορείτε να διαβάσετε εδώ).

Ποιος ήταν ο Γιούλιους Μύλλερ και τι του χρωστάμε;

Ποιος ήταν άραγε στην πραγματική του ζωή ο Γιούλιους Μύλλερ, ο Ελβετός οργανωτής που αναφέρεται ως εφευρέτης του ελβετικού συστήματος; Ήταν άραγε ένας οραματιστής πρωτοπόρος ή ένα γέννημα της τευτονικής λογικής; Ήταν ένας «ξενοδόχος» που αναζητούσε να μεγιστοποιήσει τον αριθμό των (ευχαριστημένων) πελατών του ή ένας «ωρολογοποιός» που αναζητούσε έναν καλύτερο μηχανισμό; Σύμφωνα με διάφορες πηγές πάντως, σε ένα τουρνουά που έγινε στη Ζυρίχη, στις 15 Ιουνίου 1895, χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ένα καινούργιο σύστημα αγώνων –που οπωσδήποτε δεν ονομάστηκε από τότε ελβετικό.

Το σύστημα εκείνο ήταν η πρώτη σημαντική εξέλιξη στα αγωνιστικά συστήματα από την εποχή των μεσαιωνικών και αναγεννησιακών τουρνουά, των αγώνων όπου είτε ο χαμένος χάνεται (νοκάουτ) είτε όλοι παίζουν με όλους και νικητής βγαίνει όποιος κερδίζει πιο πολλές φορές (πουλ). Ο Μύλλερ αναμφίβολα είχε ήδη διαπιστώσει τα σημαντικότερα μειονεκτήματα αυτών των δύο διαδεδομένων αγωνιστικών συστημάτων:

• Στο νοκάουτ, ο οργανωτής μπορεί μεν να χειριστεί μεγάλους αριθμούς συμμετοχών (για 512 παίκτες αρκούν 9 αγώνες μέχρι να βγει ο νικητής), αλλά μετά από κάθε ήττα πρέπει οι μισοί παίκτες να γυρίζουν σπίτι τους και οπωσδήποτε είναι οργανωτικά θλιβερό να ξεκινάς με 512 συμμετοχές και να πρέπει μέσα σε τρεις αγωνιστικές να αποχαιρετήσεις τους 448 (το 87,5%) από αυτούς.
• Στο πουλ, ο οργανωτής μπορεί να χειριστεί τη μαζική συμμετοχή των σκακιστών με πυραμιδωτά σχήματα. Στο παράδειγμα με τους 512 παίκτες, μπορείς να οργανώσεις ένα τουρνουά όπου θα ξεκινήσεις με 64 ομίλους των οκτώ –άλλο θέμα το πώς θα τους χωρίσεις… Με τους 64 νικητές θα δημιουργήσεις οκτώ νέους ομίλους των οκτώ, και με τους νικητές αυτών των οκτώ ομίλων θα βγάλεις τον τελικό νικητή (8x8x8) –αλλά ακόμη και καθημερινά να γίνονται οι αγώνες χρειάζεσαι 3×7 = 21 αγωνιστικές ημέρες. Επιπλέον, κι εδώ πρέπει να διώχνεις όσους δεν ανεβαίνουν την πυραμίδα.

Συστήματα αγώνων, α’ μέρος: Ματς, νοκάουτ, πουλ

Το άρθρο μου αυτό δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στο τεύχος 41-1/2/2009 του περιοδικού Σκάκι για Όλους (αναλυτικά για το τεύχος αυτό μπορείτε να διαβάσετε εδώ).

«…Λοιπόν, η σκακιέρα μπαίνει με το άσπρο τετράγωνο στο δεξί σου χέρι, στις γωνίες μπαίνουν οι πύργοι, δίπλα τους τα άλογα, μετά οι αξιωματικοί, η βασίλισσα στο τετράγωνο με το χρώμα της -η άσπρη στο άσπρο, ντε- και δίπλα της ο βασιλιάς, κι από μπροστά βάζεις μια σειρά στρατιωτάκια. Ο πύργος πηγαίνει μόνο ίσια όπου έχει χώρο, οι αξιωματικοί λοξά, στις διαγώνιες (είδες που υπάρχει ένας σε άσπρη κι ένας σε μαύρη), η βασίλισσα πηγαίνει και ίσια και λοξά (σαν πύργος κι αξιωματικός μαζί), το άλογο πάει ένα ίσια  ένα λοξά και κάνει ένα Γ και μπορεί να πηδάει και πάνω από τα άλλα κομμάτια —μόνο το άλογο πηδάει, ακούς;— και τα στρατιωτάκια προχωράνε ένα-ένα ίσια αλλά τρώνε ένα λοξά μπροστά. Αν βρεις πάνω στην κίνηση εχθρό, τον τρως επιτόπου και σταματάς. Ο σκοπός είναι να φας τον αντίπαλο βασιλιά -πώς παίζει αυτός; Α είναι βεντέτα, πηγαίνει μόνο δίπλα, αλλά να μην κινδυνεύει να τον φάνε. Ναι, μωρέ, αυτό είναι το σκάκι, έχει και δυο-τρεις άλλες σπάνιες περιπτώσεις, το ροκέ, το ανπασάν, την προαγωγή, αλλά θα στις πω όταν τις βρούμε. Ας παίξουμε μια παρτίδα τώρα να καταλάβεις και θα στα εξηγώ, εύκολο είναι… Τα άσπρα ξεκινάνε πάντα, θα πάρω τώρα εγώ τα άσπρα για να καταλάβεις… Α, δεν στο είπα, το στρατιωτάκι μπορεί στο ξεκίνημα να κάνει διπλό βήμα….»

Κι αυτή ήταν πιθανότατα, στα παιδικά σας χρόνια, η πρώτη γνωριμία σας με τη βασική οργανωτική μονάδα του σκακιού, την παρτίδα. Δεν υπάρχει τίποτε πιο βασικό σε ένα παιχνίδι για δύο, όπως το σκάκι, από την αναμέτρηση σε μια παρτίδα. Πολύ σύντομα θα ήρθατε όμως και σε επαφή με το πρώτο σύστημα αγώνων. Ήταν εκείνη την ημέρα που βαρεθήκατε να παίζετε όλο με τα μαύρα και να χάνετε με το «ναπολεόντειο» και αποφασίσατε να διεκδικήσετε κι εσείς το δικαίωμα στη γρήγορη νίκη: «Έλα ρε, να παίξω κι εγώ μια τώρα με τα άσπρα…». Έτσι (και μάλλον με σκορ 0-2) παίξατε το πρώτο σας ματς δύο παρτίδων -μια παρτίδα με τα λευκά και μια με τα μαύρα…

Επί αιώνες από την ανανέωσή του κατά την Αναγέννηση μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα, το «σύγχρονο» σκάκι ουσιαστικά δεν χρειάστηκε άλλο σύστημα αγώνων πέρα από το απλό και αυτονόητο ματς ανάμεσα στους δύο αντιπάλους. Καθώς μάλιστα οι καλοί σκακιστές ήταν σπάνιο είδος, δεν είχε χρειαστεί να «ανακαλυφθεί» κάποιο ειδικό σύστημα αγώνων. Ακόμη και οι ηγεμόνες που οργάνωσαν κάποιους σπάνιους διαγωνισμούς ανάμεσα σε τρεις ή τέσσερις από τους πιο δυνατούς σκακιστές της εποχής, το ματς χρησιμοποίησαν: ο πρώτος παίζει ματς με τον δεύτερο, ο τρίτος με τον τέταρτο, οι νικητές μεταξύ τους, κι ο νικητής των νικητών θα είναι ο μεγάλος, ο σούπερ, ο σπουδαίος, ο ένας και μοναδικός.

Μια στιγμή: Αυτό δεν είναι το σύστημα που χρησιμοποιούσαν και στο μοναδικό οργανωμένο άθλημα που υπήρχε από το Μεσαίωνα, τις κονταρομαχίες; Αλλά εκεί υπήρχαν πολλοί διεκδικητές, που έπαιζαν στις δύο ή τρεις «νίκες» και ο νικητής συνέχιζε… και ορίστε ένα δεύτερο βασικό σύστημα αγώνων: το νοκάουτ. Μια πολύ απλή και λογική επέκταση του συστήματος των ματς όταν υπάρχουν πολλοί αντίπαλοι. Τόσο απλή, λογική, εύχρηστη και κατανοητή, ώστε να υπάρξουν και πολλές παραλλαγές και βελτιώσεις: προκριματικοί αγώνες για να φτάσουμε σε αριθμό πολλαπλάσιο του δύο που να μπορεί εύκολα να μειώνεται μετά κάθε φορά στο μισό, οι καλύτεροι να ξεκινάνε σε επόμενο στάδιο, συστήματα όπου επιτρεπόταν να συνεχίσεις ακόμη και με μια ήττα για να έχεις μια δεύτερη ευκαιρία (δοκίμασαν ακόμη και με δύο ήττες), προσχεδιασμένα ζευγάρια έτσι ώστε —αν όλα πήγαιναν όπως αναμενόταν— στον τελικό αγώνα να υπάρχει η αναμέτρηση μια σύγκρουση των δύο καλύτερων, που θα είχαν αποκλείσει στους προηγούμενους αγώνες (στους ημιτελικούς) τους αμέσως δύο επόμενους καλύτερους και πάει λέγοντας. Αυτό γινόταν πολύ εύκολα: Στο πρώτο παιχνίδι ζευγαρώνουμε τον καλύτερο (τον αριθμό 1, ας το πούμε έτσι, της αρχικής κατάταξης) με τον τελευταίο της αρχικής κατάταξης, π.χ. τον αριθμό 16 (αν παίζουν 16 σκακιστές), τον 2º με τον 15º, τον 3º με τον 14º και πάει λέγοντας. Μετά οι νικητές ζευγαρώνονται ανάλογα μεταξύ τους (δείτε την εικόνα του τουρνουά του Λονδίνου 1851).

Σκάκι για Όλους: 5 χρόνια, 40 τεύχη

Το επετειακό 40ο τεύχος

Το περιοδικό Σκάκι για Όλους συμπλήρωσε 5 χρόνια και 40 τεύχη (8 τεύχη το χρόνο, ένα τεύχος κάθε 1,5 μήνα) στο χώρο των περιοδικών εκδόσεων και με αυτή την αφορμή, ζητήσαμε από τον οιονεί αρχισυντάκτη του, το Δημήτρη Σκυριανόγλου, μια ανασκόπηση αυτής της τόσο γόνιμης περιόδου. Πριν του αφήσω το βήμα, ως ενός από τους πρωταγωνιστές αυτής της σημαντικής επιτυχίας, να προσθέσω και τα πιο θερμά δικά μου συγχαρητήρια και τις καλύτερες ευχές για όλους.

Οι πρωτεργάτες

Το Σκάκι για Όλους είναι αποτέλεσμα της δουλειάς μιας συντακτικής ομάδας, την οποία αποτελούν οι Δημήτρης Σκυριανόγλου, Νίκος Μενδρινός, Κοσμάς Κέφαλος, Μαριέττα Μουρούτη, και Άγγελος Βουλδής. Αρχικά στην ομάδα ήταν (ως αρχισυντάκτης) και ο Σπύρος Ιλαντζής, που όμως αποχώρησε λόγω επαγγελματικών υποχρεώσεων. Με την αποχώρηση του Σπύρου, το «βάρος» της αρχισυνταξίας έπεσε σε εμένα καθώς ήμουν αυτός που είχε το πιο ελαστικό ωράριο εργασίας (ως επιστημονικός συνεργάτης/ερευνητής στο πανεπιστήμιο Αθηνών μπορούσα να ρυθμίσω μόνος μου την κατανομή του χρόνου μου). Στη διαδρομή αποδείχτηκε σημαντική και η συνεργασία των Χρήστου Κεφαλή, Σωτήρη Λογοθέτη και Μιχάλη Καλούμενου, που αποτελούν στην ουσία μέλη της συντακτικής ομάδας με πολύ ουσιαστική συνδρομή.

Η προϊστορία

Η ομάδα που ξεκίνησε το περιοδικό ήταν στην ουσία η συντακτική ομάδα του περιοδικού ΣΑΧ της Β’ περιόδου (τεύχη 37-42). Το ΣΑΧ το χρηματοδοτούσαμε μόνοι μας –έτσι, μετά από 42 τεύχη και αφού κάθε τεύχος μας έβαζε και λίγο μέσα αποφασίσαμε να το σταματήσουμε. Λίγο καιρό αργότερα, και ενώ εμείς αναζητούσαμε κάποιο τρόπο να συνεχίσουμε το ΣΑΧ, δεχτήκαμε την πρόσκληση του κ. Ευάγγελου Παπαθανασόπουλου, εκδότη και ιδιοκτήτη των εκδόσεων Κέδρος να εκδώσουμε ένα σκακιστικό περιοδικό για τον Κέδρο. Ο Κέδρος είχε τότε ήδη μπει στη σκακιστική βιβλιογραφία με κάποια βιβλία (π.χ. Μοντέρνες Ιδέες στο Σκάκι του Ρέτι, κ.α.) και ο κ. Παπαθανασόπουλος, ο οποίος είναι ένθερμος φίλος του σκακιού, ενδιαφερόταν για μια πιο μόνιμη έκδοση για το σκάκι. Έτσι, αφού προσέγγισε κάποιους από το σκακιστικό χώρο, ήρθε σε επαφή και μαζί μας. Εμείς είχαμε διάθεση να συνεχίσουμε με το περιοδικό και καθώς αισθανόμασταν και υποχρέωση απέναντι στους συνδρομητές του ΣΑΧ που τους είχαμε αφήσει «στα κρύα του λουτρού» δεχτήκαμε την πρόταση και ξεκινήσαμε. (Τα πρώτα τεύχη του «Σκάκι για Όλους» στάλθηκαν δωρεάν στους συνδρομητές του ΣΑΧ προκειμένου να εξισορροπηθεί η υποχρέωση που τους είχαμε αφήσει. Πρέπει να είναι από τις ελάχιστες περιπτώσεις που συνέβη κάτι τέτοιο!).