Σε ποιον κάνει καλό το μπλοκάρισμα;

Σύμφωνα με τη Σκακιστική Εγκυκλοπαίδεια (σελ. 377) του Χρήστου Κεφαλή, Kέδρος 2008:

μπλοκάρισμα είναι ο μηχανικός περιορισμός της κινητικότητας των εχθρικών πεσσών. Σχεδόν πάντα αναφέρεται στα πιόνια και πραγματοποιείται με την τοποθέτηση ενός κομματιού στα τετράγωνα αμέσως μπροστά τους. Τον όρο εισήγαγε ο Νίμτσοβιτς, που ανέλυσε το θέμα στο βιβλίο του die Blockade (1925). O όρος χρησιμοποιείται ακόμη όταν δύο πιόνια σταματούν το ένα το άλλο και για θέσεις όπου τα πιόνια δεν έχουν κινητικότητα.

Συνηθέστερα μπλοκάρονται τα ελεύθερα πιόνια του αντιπάλου, ώστε να ακινητοποιηθούν και να γίνουν ακίνδυνα. Ακόμη, μπορεί να μπλοκαριστεί ομάδα πιονιών όπως στη Γαλλική άμυνα τα πιόνια d5 και e6 των μαύρων, όταν τα τετράγωνα εμπρός τους καταληφθούν από αντίπαλα κομμάτια. Πιο κατάλληλο κομμάτι γι’ αυτό το ρόλο θεωρείται ο ίππος, επειδή μπορεί να εκπληρώνει ταυτόχρονα τις άλλες λειτουργίες του.

Το μπλοκάρισμα είναι αποτελεσματικό όταν το κομμάτι που μπλοκάρει μπορεί να διατηρηθεί στη θέση του, ενώ η αντίπαλη πλευρά προσπαθεί με κάθε τρόπο να το εκδιώξει.

Η νίκη του Νίμτσοβιτς με τα λευκά επί του Σάλβε στο τουρνουά του Κάρλσμπαντ (σήμερα Κάρλοβι Βάρι) το 1911 θεωρείται η κλασική παρτίδα όπου ο εμπνευστής της επέδειξε για πρώτη φορά την κεντρική ιδέα και τη λειτουργία του μπλοκαρίσματος, σε συνδυασμό με μια άλλη καινούργια στρατηγική ιδέα, την «υπερπροστασία». (Στο διάγραμμα, από τον ιστότοπο chessgames.com, η θέση πριν από το 17.Ιe5).

Όλα αυτά είναι λίγο-πολύ γνωστά και δείχνουν ότι το μπλοκάρισμα είναι ένας μηχανισμός που ενισχύει τις θέσεις του ισχυρότερου. Καλό γι’ αυτόν που επιβάλλει το μπλοκάρισμα, κακό γι’ αυτόν που το υφίσταται. Όμως… πώς πρέπει να λέμε στα ελληνικά το αποτέλεσμα της ενέργειας του μπλοκαρίσματος;

Αν και υπάρχει ο όρος «αποκλεισμός» που αποδίδει από παλιά στα ελληνικά (κυρίως) το ναυτικό αποκλεισμό (αγγλικά: blockade), έχω την αίσθηση ότι ο Νίμτσοβιτς δεν είχε ακριβώς αυτό κατά νου όταν μετέφερε τον όρο στη σκακιέρα. Παρεμπιπτόντως, είναι ενδιαφέρον ότι μερικοί από τους πιο σημαντικούς ναυτικούς αποκλεισμούς που αναφέρονται στο σχετικό άρθρο της αγγλικής Wikipedia αφορούν σημαντικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας, ναυτικής (και όχι μόνο).

Επειδή ακριβώς δεν πρόκειται (συνήθως!) για γενικό αποκλεισμό στη σκακιέρα, αλλά μάλλον για τοπική αδρανοποίηση του αντίπαλου, ο Στράτος Γρίβας προσπαθεί να καθιερώσει από τα βιβλία και τα γραπτά του έναν ελληνικό όρο, τη σταθεροποίηση, και να εξοβελίσει εντελώς οτιδήποτε έχει σχέση με μπλόκο. Μου φαίνεται όμως ότι αυτός ο όρος δεν είναι απολύτως κατάλληλος, επειδή αφενός είναι πολύ γενικός και αφετέρου είναι …μάλλον θετικός (στη φράση «του σταθεροποίησα τη θέση» π.χ. δεν μου μοιάζει να έκανα και τίποτα κακό στον αντίπαλο).

Από την άλλη, θαρρώ ότι το μπλόκο έχει κερδίσει πια το δικαίωμα να το θεωρούμε εντελώς ελληνική λέξη, «καθαγιασμένη» θα μπορούσε ίσως να πει κάποιος και από μπλόκα όπως της Κοκκινιάς. Γι’ αυτό, στα σκακιστικά βιβλία που επιμελούμαι πρότεινα και χρησιμοποίησα μερικές φορές τον όρο μπλοκάδα. Ο παίκτης μπλοκάρει τον αντίπαλο, που παθαίνει ή βρίσκεται σε μπλοκάδα. Τι είναι η μπλοκάδα; Κάτι κακό, όπου…(η συνέχεια στην αρχή του άρθρου).

Θα με ενδιέφερε όμως ποια είναι η δική σας γνώμη ως σκακιστών και αναγνωστών. Και… μη βιάζεστε, δεν τελειώσαμε: Πώς θα πούμε αυτόν που μπλοκάρει (δεν μας κάνει μάλλον ο «μπλοκέρ» ή «μπλοκαδόρος» από το βόλεϊ, επειδή η δουλειά εκείνη έχει μάλλον διαφορετική, αντεπιθετική λογική) –και πώς θα πούμε το θύμα της σταθεροποίησης, μπλοκάδας, ή ό,τι άλλο προτείνετε;

Σεμινάριο Μόσχας 1984

Ποιους αναγνωρίζετε στην φωτογραφία; Ο Στράτος ο Γρίβας είναι βέβαια ο πέμπτος όρθιος από αριστερά και ο Βασίλης ο Κοτρωνιάς τέταρτος από δεξιά! Διαβάστε στη συνέχεια, ίσως βρείτε βοήθειες!

Καθώς σκαλίζω τα παλιά αρχεία και τη βιβλιοθήκη μου προσπαθώντας να παρουσιάσω θέματα που μοιάζουν να έχουν εξαφανιστεί από το συλλογικό σκακιστικό μας υποσυνείδητο —αλλά εξακολουθούν να προσδιορίζουν πολλούς από τους σημερινούς πρωταγωνιστές, ανέσυρα πρόσφατα το φάκελο της προετοιμασίας ενός από τα πρώτα σύγχρονα ελληνικά σκακιστικά βιβλία, το «Σκακιστικό σεμινάριο Μόσχας, η Σοβιετική Σχολή» του Στράτου Γρίβα (Εκδόσεις Αίγινα, Αθήνα 1989, εξαντλημένο).

Το βιβλίο αυτό κυκλοφόρησε πέντε χρόνια μετά από το πρώτο μεγάλο διεθνές σεμινάριο που οργανώθηκε στη Μόσχα με τη συνεργασία της FIDE και της σκακιστικής ομοσπονδίας της ΕΣΣΔ και προοριζόταν για ταλαντούχους νεαρούς από σκακιστικά υπανάπτυκτες περιοχές του κόσμου. Εκείνη την εποχή (χρονιά της πρώτης σκακιστικής Ολυμπιάδας της Θεσσαλονίκης) η ελληνική ομοσπονδία είχε προβιβαστεί στη διεθνή κατάταξη από την τρίτη κατηγορία ανάπτυξης στη δεύτερη, αλλά λόγω της επερχόμενης Ολυμπιάδας, πιέσαμε από την ΕΣΟ και καταφέραμε να στείλουμε στο σεμινάριο δύο κορυφαίους τότε εφήβους μας, τον Στράτο Γρίβα και τον Βασίλη Κοτρωνιά. (Τελικά έγιναν δεκτοί έφηβοι και από άλλες προηγμένες χώρες.) Το πόσο σημαντικό ήταν για τη σκακιστική σταδιοδρομία τους μόνο οι ίδιοι μπορούν να το εκτιμήσουν —προσωπικά πιστεύω όμως ότι δεν μπορεί να είναι άσχετο με τη σωστή θεμελίωση των σκακιστικών τους γνώσεων που τους διατηρούν ακόμη και σήμερα στην κορυφή του ελληνικού σκακιού (τον πρώτο κυρίως οργανωτικά-προπονητικά, τον δεύτερο αγωνιστικά).

Επί πολλά χρόνια μετά προσπάθησα να πείσω τον Στράτο να οργανώσει τις σημειώσεις του και να τις καταγράψει σε ένα βιβλίο, το οποίο κυκλοφόρησε τελικά το 1989 και έχει πια εξαντληθεί. Πολλοί μου έχουν πει ότι το θεωρούν, ακόμη και σήμερα, από τα καλύτερά του —καθόλου περίεργο αφού βασίστηκε στις σημειώσεις του από τα μαθήματα που πήρε από κορυφαίους δάσκαλους και γκρανμέτρ. Αξίζει να δούμε από τον επίλογο του βιβλίου μερικά ακόμη στοιχεία για το σεμινάριο εκείνο:

Το σεμινάριο διεξήχθη από τις 5 μέχρι τις 24 Ιουλίου 1984 στη Μόσχα. Έλαβαν μέρος παίκτες από ΗΠΑ (2), Σιγκαπούρη (2), Πουέρτο-Ρίκο (2), Μάλτα (2), Φιλιππίνες (1), Ελβετία (1),και Ελλάδα (2), οι FM Σ. Γρίβας και Β. Κοτρωνιάς. Τα μαθήματα και το πρακτικό μέρος διεξήχθησαν στο επιβλητικό τριόροφο κεντρικό σκακιστικό μέγαρο της Μόσχας. Δίδαξαν (σε παρένθεση οι ώρες): GM Σουέτιν (16), GM Γκούφελντ (14), GM Ραζουβάεβ (12), GM Άβερμπαχ (12), GM Ταϊμάνοβ (6), GM Γιουσούποβ (6), GM Πολουγκαέβσκι (2), GM Σμυσλόβ (2), GM Βλαντιμίροβ (2), GM Κρόγκιους (1.30′), Μπατουρίνσκι (1), Κοστίεβ (1), Δρ. Αλεξέεβ (2), Δρ. Εμανόβσκι (2). Σύνολο 77.30′ ώρες!

Το πρακτικό μέρος περιείχε:

α) Τουρνουά μισής ώρας (ελβετικό 5 γύρων): 1-2) Γρίβας με 4½, 4-6) Κοτρωνιάς με 3 (16 συμμετοχές)

β) Δύο τουρνουά μπλιτς (4λεπτα και 5λεπτα): Στο πρώτο, 3-4) Κοτρωνιάς με 11½, 7ος Γρίβας με 8½ (16 συμμετοχές), στο δεύτερο 2-3) Γρίβας με 8½ και Κοτρωνιάς 8ος με 4 βαθμούς (12 συμμετέχοντες).

γ) Ματς με σοβιετικές ομάδες: «Μικτή»-Τορπέντο 7-6 (½ Γρίβας στη 2η σκακιέρα, 1 Κοτρωνιάς στην 3η), «Μικτή»-Μπουρεβέστνικ 7-6 (½ Γρίβας στη 2η σκακιέρα, ½ Κοτρωνιάς στην 3η), «Μικτή»-Σπαρτάκ 5-8 (½ Γρίβας στην 1η σκακιέρα, 0 Κοτρωνιάς στην 3η). Φυσικά, οι σοβιετικές ομάδες έπαιξαν «μόνο» με μετρ και υποψήφιους μετρ στη σύνθεσή τους.

δ) Χάντικαπ (σιμουλτανέ με χρονόμετρα): Έγιναν τέσσερα: από τον Ρομανίσιν (Γρίβας ½), από τον Κρόγκιους (Κοτρωνιάς ½), από τον Σμυσλόβ (Γρίβας ½, Κοτρωνιάς 0), και από τον Ραζουβάεβ (Γρίβας  ½).

ε) Λύση προβλημάτων: 1-2) Γρίβας και Κοτρωνιάς 5/6 προβλήματα στον ίδιο χρόνο (54 λεπτά).

Σκέψεις για τον πίνακα των Έλο της FIDE

GM Στράτος Γρίβας

Με αφορμή τη δημοσίευση των νέων διεθνών βαθμών αξιολόγησης από τη FIDE, δημοσιεύω σήμερα το παρόν άρθρο που είχε την καλοσύνη να ετοιμάσει ειδικά για τα ε, σ, π ο GM Στράτος Γρίβας, μέλος της επιτροπής προπονητών της FIDE. Όπως γνωρίζουν οι τακτικοί αναγνώστες του ιστολογίου, δεν συμμερίζομαι αναγκαστικά όλες τις απόψεις του, ιδιαίτερα στα περί αναγκαιότητας  ή όχι των ελληνικών έλο, αλλά θεωρώ παρόλα αυτά σημαντική και ενδιαφέρουσα την παρούσα συνεισφορά του στο δημόσιο διάλογο για τα σκακιστικά πράγματα —και όπως είχα δεσμευτεί ξεκινώντας αυτό το ιστολόγιο πριν από τρεις μήνες (και πιστεύω ότι τήρησα μέχρι σήμερα), αυτό που με ενδιαφέρει είναι η συζήτηση για την ουσία των πραγμάτων.

ΜΕΡΙΚΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΕΠΙ ΤΟΥ ΠΙΝΑΚΑ ELO ΤΗΣ FIDE

Η μονάδα μέτρησης δυναμικότητας που χρησιμοποιείται στο σκάκι εδώ και 40 περίπου χρόνια από την FIDE, έχει δημιουργήσει θετικές και αρνητικές καταστάσεις και απόψεις. Κατά τη γνώμη μου, το σύστημα ELO μπορεί να βοηθήσει στην αναγνώριση της δυναμικότητας ενός σκακιστή όταν βασίζεται σε μεγάλο αριθμό «καταμετρημένων» παρτίδων (60-70 τουλάχιστον) και σε ένα βάθος 2-3 χρόνων. Αλλά και πάλι τα συγκεκριμένα δεδομένα είναι πολύ γενικά.

Ένα ερώτημα που πλανάται στο μυαλό πολλών σκακιστών, είναι ο λεγόμενος πληθωρισμός του ELO, καθώς όλο και περισσότεροι σκακιστές παγκοσμίως επιτυγχάνουν την είσοδό τους σε αυτή την περιβόητη λίστα. Σίγουρα ο πληθωρισμός αυτός υπάρχει και είναι λογικός (και μαθηματικός), αφού παρατηρούμε ότι η κορυφή συνεχώς μεγαλώνει. Σε διάφορες συζητήσεις που είχα με τους υπεύθυνους της FIDE, αλλά και στην Επιτροπή Προπονητών της FIDE (FIDE Trainers’ Committee), τα συμπεράσματα είναι τα εξής:

1. Ο πληθωρισμός του ELO είναι σχετικά μικρός και αναμενόμενος.
2. Η αύξηση της κορυφής αλλά και γενικά η παρουσία πολλών σκακιστών με ΕΛΟ 2700+ οφείλεται περισσότερο στην άνοδο και στην καλύτερη εκπαίδευση και επιστημονική κατανόηση του σκακιού.

Για να καταλάβουμε περισσότερο τη συγκεκριμένη άποψη, θα πρέπει να έχουμε κάποια παραδείγματα (θα χρησιμοποιήσω τον εαυτό μου, ώστε να αποφύγω να «θίξω» άλλους σκακιστές).