Οι νέοι κανονισμοί διεθνούς αξιολόγησης
Πριν από μερικές εβδομάδες, η FIDE δημοσίευσε στον ιστότοπό της τους νέους κανονισμούς για τη διεθνή αξιολόγηση των σκακιστών (πατήστε εδώ για το πρωτότυπο, αγγλικό κείμενο σε μορφή PDF). Με μια πρώτη ανάγνωση, τα σημαντικότερα σημεία είναι:
α) Το κατώτερο όριο για τη δημοσίευση βαθμού αξιολόγησης κατεβαίνει από 1.7. 2009 στο 1200 (άρθρο 0.6) και θα δημοσιεύονται πλέον έξι λίστες το χρόνο (άρθρο 7.1).
β) Προϋπόθεση για την αξιολόγηση των αγώνων είναι ένας συνδυασμός χρόνων σκέψης και δυναμικότητας των συμμετεχόντων (άρθρο 1.1, ένα άρθρο που έχει ήδη συγκεντρώσει πολλή κριτική). Συγκεκριμένα:
Για να αξιολογηθεί μια παρτίδα, ο παίκτης πρέπει να διαθέτει τον εξής ελάχιστο χρόνο για να ολοκληρώσει όλες τις κινήσεις του, με την υπόθεση ότι μια παρτίδα διαρκεί τουλάχιστον 60 κινήσεις :
Σε τουρνουά όπου συμμετέχει τουλάχιστον ένας παίκτης με βαθμό 2200 και πάνω, κάθε παίκτης πρέπει να διαθέτει τουλάχιστον 120 λεπτά.
Σε τουρνουά όπου συμμετέχει τουλάχιστον ένας παίκτης με βαθμό 1600 και πάνω, κάθε παίκτης πρέπει να διαθέτει τουλάχιστον 90 λεπτά.
Σε τουρνουά όπου όλοι οι παίκτες που συμμετέχουν έχουν βαθμό κάτω από 1600, κάθε παίκτης πρέπει να διαθέτει τουλάχιστον 60 λεπτά.
Επομένως, στα «επαγγελματικά» τουρνουά (εκεί όπου περιοριζόταν παλιά η αξιολόγηση, πάνω από 2200) κάθε παίκτης πρέπει να έχει τουλάχιστον το «παραδοσιακό» δίωρό του (π.χ. δύο ώρες για όλη την παρτίδα, 90 λεπτά αρχικό και 30 δεύτερα για κάθε κίνηση και άλλους τέτοιους συνδυασμούς). Στα «ερασιτεχνικά-συλλογικά» τουρνουά (1600-2200) φτάνει π.χ. και το 60 λεπτά αρχικό και 30 δεύτερα για κάθε κίνηση), ενώ στο τρίτο επίπεδο (1600-1200) αρκούν και τα 60 λεπτά συνολικά.
Βαθμοί έλο και στατιστικά αξιοπερίεργα
ΔRat
PDA PDK ΔRat
PDA PDK ΔRat PDA PDK 0-3 50% 50% 122-129 67% 33% 279-290 84% 16% 4-10 51% 49% 130-137 68% 32% 291-302 85% 15% 11-17 52% 48% 138-145 69% 31% 303-315 86% 14% 18-25 53% 47% 146-153 70% 30% 316-328 87% 13% 26-32 54% 46% 154-162 71% 29% 329-344 88% 12% 33-39 55% 45% 163-170 72% 28% 345-357 89% 11% 40-46 56% 44% 171-179 73% 27% 358-374 90% 10% 47-53 57% 43% 180-188 74% 26% 375-391 91% 9% 54-61 58% 42% 189-197 75% 25% 392-411 92% 8% 62-68 59% 41% 198-206 76% 24% 412-432 93% 7% 69-76 60% 40% 207-215 77% 23% 433-456 94% 6% 77-83 61% 39% 216-225 78% 22% 457-484 95% 5% 84-91 62% 38% 226-235 79% 21% 485-517 96% 4% 92-98 63% 37% 236-245 80% 20% 518-559 97% 3% 99-106 64% 36% 246-256 81% 19% 560-619 98% 2% 107-113 65% 35% 257-267 82% 18% 620-735 99% 1% 114-121 66% 34% 268-278 83% 17% >735 100% 0%
Αυτός είναι ο περίφημος πίνακας μετατροπής της διαφοράς αξιολόγησης, ΔRat, σε πιθανό αποτέλεσμα PD, για το σκακιστή με την ανώτερη (PDA) και την κατώτερη (PDK) αξιολόγηση, αντίστοιχα —με άλλα λόγια, είναι ο βασικός πίνακας λειτουργίας του συστήματος αξιολόγησης των σκακιστών όπως προτάθηκε από τον καθηγητή Έλο και χρησιμοποιείται σήμερα από την παγκόσμια ομοσπονδία FIDE, την ελληνική σκακιστική ομοσπονδία (ΕΣΟ) και πρακτικά κάθε επίσημη σκακιστική αρχή για την αξιολόγηση των σκακιστών.
Το σύστημα του ουγγρικής καταγωγής Αμερικανού καθηγητή Έλο (όπως το δημιούργησε στα τέλη της δεκαετίας του 1960) βασίστηκε στην κανονική κατανομή του σκακιστικού πληθυσμού και, για να συντονιστεί με το ήδη υπάρχον σύστημα της αμερικανικής ομοσπονδίας, όρισε ως τυπική απόκλιση του συστήματος τους 200 βαθμούς και ως σημείο αναφοράς το 2000. Το σημαντικό σύμφωνα με το σύστημά του δεν είναι ο απόλυτος βαθμός αλλά οι διαφορές. Έτσι, παρουσιάζει στο βιβλίο του The Rating of Chessplayers Past and Present τη γενική κατάταξη των σκακιστών στα τέλη της δεκαετίας του 1960 ως εξής (ο πίνακας προσαρμόστηκε ελαφρά —κείμενο με την πλάγια γραμματοσειρά— στα σημερινά δεδομένα, ο πρωτότυπος πίνακας τελείωνε στην κατηγορία >2600):
Αξιολόγηση Σκακιστικό επίπεδο
>2800 Σημερινοί (2009) διεκδικητές του παγκόσμιου τίτλου >2600-2800 Διεκδικητές του παγκόσμιου τίτλου >2400-2600 Οι περισσότεροι γκρανμέτρ και διεθνείς μετρ >2200-2400 Οι περισσότεροι εθνικοί μετρ (ομοσπονδιών) >2000-2200 Υποψήφιοι μετρ, έμπειροι σκακιστές >1800-2000 Ερασιτεχνική 1η κατηγορία >1600-1800 Ερασιτεχνική 2η κατηγορία >1400-1600 Ερασιτεχνική 3η κατηγορία >1200-1400 Ερασιτεχνική 4η κατηγορία Αρχάριοι
Είναι αναμφισβήτητο ότι τα δεδομένα έχουν αλλάξει πολύ από τα τέλης της δεκαετίας του 1960. O πληθυσμός της Γης ήταν τότε στα 3,5 δισεκατομμύρια —σήμερα πλησιάζει τα επτά. Συστηματικό σκάκι παιζόταν τότε κυρίως στην Ευρώπη, την Αμερική, και την Αυστραλία —σήμερα παίζεται συστηματικά σε όλο σχεδόν τον κόσμο, και ιδιαίτερα στην Κίνα, την Ινδία, και άλλες πολυάνθρωπες απωανατολικές νέες σκακιστικές κοιτίδες: τις Φιλιππίνες, την Ινδονησία, το Βιετνάμ, πέντε χώρες που έχουν σήμερα συνολικό πληθυσμό κοντά αν όχι ήδη λίγο πάνω από τα 3 δισεκατομμύρια ψυχές. Ανάλογα έχουν αυξηθεί και οι σκακιστές σε όλον τον κόσμο, με αποτέλεσμα το σύστημα αξιολόγησης να τεντώνεται καθημερινά.
Εδώ δεν θέλω όμως να ασχοληθώ με την ακρίβεια του συστήματος και άλλα σχετικά προβλήματα. Είναι γεγονός ότι το σύστημα έχει αδυναμίες —από την άλλη, είναι και το καλύτερο που έχουμε στη διάθεσή μας για να μελετούμε αγωνιστικά και οργανωτικά φαινόμενα, αρκεί να θυμόμαστε πάντα ότι είναι ένα στατιστικό, συγκριτικό σύστημα και ότι οι βαθμοί που δίνει δεν βγαίνουν από μια μεζούρα αλλά από αστάθμητες πιθανότητες και προσεγγιστικές συγκρίσεις.
Η διαφορά κλάσης
ΕΣΣΝΑ: Το αγωνιστικό πρόγραμμα 2009 (ενημέρωση 29/12)
Σημαντικές αλλαγές περιλαμβάνει το αγωνιστικό πρόγραμμα της ΕΣΣΝΑ για το 2009, που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα της (πατήστε εδώ). Τα διασυλλογικά πρωταθλήματα (προκηρύξεις εδώ) αρχίζουν από τα μέσα Γενάρη, ακολουθεί το μικτό νεανικό (ταυτόχρονα με το Κύπελλο), στο κύπελλο Αττικής φιλίας υπάρχουν νέες, περιοριστικές προδιαγραφές για τις συμμετοχές των ομάδων Α’ Εθνικής, τα σχολικά πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί μέχρι τις 15 Μαρτίου, και το διάστημα από το Σεπτέμβριο και μετά είναι αφιερωμένες σε διοργανώσεις αποκλειστικά και μόνο της ΕΣΣΝΑ.
Ενημέρωση 29/12: Και τα τρία πρώτα σχόλια (διαβάστε τα οπωσδήποτε!) στο αρχικό δημοσίευμα έθεσαν μια σειρά νέων θεμάτων.
Η παρατήρηση του Θωμά Μίχου για τη χρήση των διεθνών έλο για τα πρωταθλήματα της Αττικής δείχνει ότι προχωράει η υποκατάσταση των ελληνικών βαθμών αξιολόγησης από τους διεθνείς. Εξακολουθώ να μη γνωρίζω αν πρόκειται για σιωπηρή απόφαση της ΕΣΟ, αλλά θεωρώ το αποτέλεσμα τουλάχιστον τεράστιο σφάλμα, αφού αφοπλίζει το ελληνικό σκάκι από το σημαντικότερο εργαλείο για τη συστηματική μελέτη όλων των οργανωτικών φαινομένων του (δείτε π.χ. τα σχετικά άρθρα Επέκταση και αξιοπιστία των εθνικών έλο και Γιατί δεν πρέπει να υπάρχει σταθερό «αρχικό» έλο). Περιμένω πάντως με κάποια ομολογημένη «μοχθηρία» τις διασκεδαστικές περιγραφές από τις διαμάχες που θα εξελίσσονται στα σωματεία καθώς άλλος δεν θα έχει τα έλο της FIDE, άλλος θα έχει μαζί του την πιο πρόσφατη διόρθωση, τρίτος θα επιμένει ότι ο Τάδε Παπαδόπουλος με το χαμηλό έλο (και αγνώστων λοιπών στοιχείων για τη FIDE) είναι ο δικός του, ο τέταρτος θα επιμένει ότι έχει κάνει ένσταση χωρίς να πάρει απάντηση και πάει λέγοντας. Όσο για τα στοιχεία δραστηριότητας των σωματείων για τις επόμενες αρχαιρεσίες, καλά…
Η ανακοίνωση της ΝΣΚ θέτει μια σειρά από θεσμικά και κατά την έννοια αυτή, πολιτικά θέματα. Το ζήτημα της διάσπασης του ευρύτατα νικηφόρου ψηφοδελτίου στην ΕΣΣΝΑ σε δύο αντιμαχόμενες πλευρές (από τη μία ο πρόεδρος και από την άλλη τουλάχιστον τέσσερις βασικοί συνεργάτες του) μέσα σε λίγες εβδομάδες στις αρχαιρεσίες της ΕΣΟ προκάλεσε την παραίτηση του Γιάννη Γαλάνη, η οποία αποσύρθηκε στο επόμενο ΔΣ της ΕΣΣΝΑ. Εφόσον οι πρωταγωνιστές και από τις δύο πλευρές δεν θεωρούν υποχρεωμένοι να ενημερώσουν το σκακιστικό κόσμο για το τι συνέβη, για τα πώς και τα γιατί, είναι δικαιολογημένα ευάλωτοι σε κάθε κριτική.
Επέκταση και αξιοπιστία των εθνικών ‘Ελο
Το άρθρο αυτό αποτελεί μέρος μιας σειράς για τα συστήματα αξιολόγησης.
Ο Κώστας Ωραιόπουλος στην παρέμβασή του σε άλλο άρθρο της σειράς περιγράφει μια καλή και μαθηματικά στιβαρή μέθοδο για την παρακολούθηση και έλεγχο της αξιοπιστίας των εθνικών βαθμών Έλο. Δυστυχώς, όπως γράφει και ο ίδιος, η μέθοδος αυτή δεν μπορεί να εφαρμοστεί.
(Υποθέτω πως εννοεί ότι) ο λόγος είναι πως απαιτείται ένα σύστημα που ήδη λειτουργεί ικανοποιητικά και ελέγχεται από μια επιτροπή ειδικών, των οποίων η εργασία είναι να παρακολουθεί διάφορες παραμέτρους (π.χ. την ηλικιακή διαστρωμάτωση, την αντιστοιχία εθνικών βαθμών με διεθνείς και άλλα στοιχεία). Επομένως είναι χρήσιμη (ίσως και απαραίτητη) αφού προηγηθεί ένα βήμα σταθεροποίησης του συστήματος.
Προς το παρόν όμως, το εθνικό σύστημά μας φαίνεται να βρίσκεται σε κατάσταση μεγάλης αστάθειας. Ενώ στην κορυφή (στα ψηλά έλο) φαίνεται να υπάρχει ικανοποιητικά στατιστική συμβατότητα με το διεθνές σύστημα (που είναι το ντε φάκτο στάνταρ), στη χαμηλή άκρη του φάσματος η κατάσταση μοιάζει χαοτική.
Έχω αναπτύξει αλλού (π.χ. στο σκακιστικό φόρουμ του greekchess.com, εδώ) γιατί το ελληνικό σκάκι δεν επιτρέπεται να εξαρτήσει την αξιολόγησή του από το αντίστοιχο σύστημα της FIDE. Προς το παρόν, οι προκλήσεις για το εθνικό μας σύστημα αξιολόγησης είναι (κατά τη γνώμη μου) τρεις:
Γιατί δεν πρέπει να υπάρχει σταθερό «αρχικό» έλο
Το άρθρο αυτό αποτελεί μέρος μιας σειράς για τα συστήματα αξιολόγησης.Πολλές φορές διαβάζω ή ακούω σε συζητήσεις για τα θέματα εθνικής αξιολόγησης την παρότρυνση: «Ας δώσουμε σε όλους έναν αρχικό βαθμό αξιολόγησης!» Μια τέτοια κίνηση, που ξεκινάει συνήθως από πρακτικούς λόγους (να αξιολογήσουμε όσο γίνεται πιο πολλούς), οδηγεί με μαθηματική βεβαιότητα στον αποπληθωρισμό (deflation), δηλαδή τη συστηματική υποβάθμιση του συστήματος.
Αυτό σημαίνει ότι ο βαθμός αξιολόγησης των σκακιστών παρουσιάζεται χαμηλότερος από τον πραγματικό σε σύγκριση με αντίστοιχες αποδόσεις πριν από κάποια χρόνια ή με τις αντίστοιχες αποδόσεις ξένων σκακιστών. Για παράδειγμα, οι πρωταθλητές έφηβοι εμφανίζονται αξιολογημένοι 100 ή 200 μονάδες χαμηλότερα από τους πρωταθλητές προ δεκαετίας ή εικασαετίας χωρίς να υπάρχει μείωση των απασχολούμενων σκακιστών ή αισθητή υποβάθμιση όλου του σκακιστικού χώρου.
Το φαινόμενο αυτό είναι άμεση συνέπεια της αξιολόγησης με σταθερό αρχικό βαθμό. Η επιλογή αυτή είχε γίνει δύο φορές στο παρελθόν στην Ελλάδα κατά τη μηχανογράφηση των εθνικών βαθμών αξιολόγησης (μια φορά με αρχικό σταθερό έλο 1600 και μια με 1300) και η σαφής υποβάθμιση που βλέπουμε τώρα είναι το μαθηματικό επακόλουθο. Ένα απλό παράδειγμα εξηγεί γιατί συμβαίνει αυτό (το παράδειγμα παρουσιάζεται αναλυτικά στην αγγλική Wikipedia):
Ας δεχτούμε μια παρέα τεσσάρων φίλων που ξεκινούν να παίζουν σκάκι την ίδια εποχή. Σύμφωνα με το παράδειγμα, στην περιοχή τους όλοι οι σκακιστές ξεκινάνε με σταθερό εθνικό έλο 1500 και συντελεστή k=32. (Ο συντελεστής k είναι ο αριθμός που μετατρέπει τη διαφορά σκακιστικής απόδοσης σε διαφορά βαθμών αξιολόγησης).
Στην πραγματικότητα, μόνο οι τρεις φίλοι είναι ισοδύναμοι, δηλαδή τα αποτελέσματα μεταξύ τους είναι μοιρασμένα. Ο άλλος είναι αρκετά πιο ισχυρός, αφού τους κερδίζει τρεις στις τέσσερις φορές (κάτι που αναλογεί σύμφωνα με το σύστημα έλο σε διαφορά 200 πόντων). Με άλλα λόγια, οι τρεις είναι 1500άρηδες αλλά ό τέταρτος είναι στην πραγματικότητα 1700άρης.
Αμέσως ο σύλλογος των τεσσάρων προκηρύσσει το εσωτερικό πρωτάθλημα νέων σκακιστών και, επειδή υπάρχουν μόνο τέσσερις συμμετοχές και άφθονος χρόνος, αποφασίζουν να παίξουν ένα τουρνουά πουλ δεκαπλών συναντήσεων μεταξύ τους για να προκύψουν αντικειμενικά δίκαια αποτελέσματα.